Rapor 2 - Çiz 'Single (1999)

Rapor 2'nin 1998'de büyük sükse yapan ilk albümünün single çalışması. Bu single; şimdiye kadar yapılmış en iyi crossover parçayı içinde bulundurması açısından önemli. Hardcore stilin oldskool gruplarından Radical Noise ile yapılan parça için klasikler arasındaki yerini aldı diyebiliriz. Akmar'ın çatısında çekilen klibi de gayet başarılıydı.

Albümdeki ilginç parçalardan biri de "Big Beat Mix". Stil olarak çok farklı bir yerde duruyor. Grup keşke böyle parçalar da yapsaydı. Fakat daha önemli olduğunu düşündükleri Hedef 12 grubuna yoğunlaşmayı tercih ettiler. İyi etmediler...

Editörün Notu: 3,5

Rapor 2 - Çiz (Single)

Hedef 12 - Kral Çıplak (1999)

Hedef 12 grubunun albüm bookletinden öğrendiğimize göre grup aslında 3 kişiydi. Ekibin diğer elemanı Tex askere gitmişti. Bu şekilde ilk albümleri Tam İsabet'i yayınladılar. Kuşkusuz; anlamsız ve tuhaf bir hareket??

Sonrasında Ozzy ve Maho-B'nin projesi Rapor 2 geldi. Ortalık cayır cayır yandı. Ve adamlar böyle tutmuş, iş yapmış bir projeyi çöpe atıp; Hedef 12 albümü çıkardılar. Bu adamların menajerleri akıl danıştıkları uzman bir kişi yok muydu acaba? PR çalışması yapılmış, albümleri satmış bir grubu bırakıp; sırf 1996'da o isimle albüm çıkardıkları için Hedef 12 isminde ısrar etme yanlışına düştüler. Halbuki o albüm çalıntı müziklerle yapılmıştı. Prestiji yoktu. Bir an önce o defteri kapatıp, Rapor 2'ye yoğunlaşmak yerine tam tersini yaptılar...

Hedef 12'nin bu albümü tam kadroyla kotarılmış. Tex'in vokali boğucu ama yine de güzel. Maho-B bildiğimiz gibi. Hell-M de bildiğimiz gibi. Yani çok kötü. Rap tekniği, sesi, sözleri...herşeyi çok kötü. Belki de grubun ipini çeken eleman denilebilir. Onun yaptığı Sen Bir Salaksın parçasını dinlemek; sabır testine tabi tutulmakla eşdeğerdir.

Albümde çok güçlü altyapılara ve rappinge sahip parçalar var: Hokus Pokus, Hedef 12, Oha ve albümün hiti; 21. Yüzyıl. Ama ömürtörpüleri de var: Sen Bir Salaksın, Erkek Adam Sert Takılır, Anne, Karanlıktan Kaçamazsın. Başta da bahsettiğimiz gibi Maho-B'nin kardeşi Hell-M; dinleyicileri bir sabır testine tutuyor. Onun imzasını attığı ve öne çıktığı bütün parçalar kötü. Albümün şanssızlığı çok iyi parçaların, çok kötülerin yanında ezilmesi...

Editörün Notu: 3 

Şifre: Hedef 12'nin debut albümü?

Hedef 12 - Kral Çıplak

Sagopa Kajmer - Pesimist EP (2001)

Sagopa Kajmer ismi ilk duyulduğunda sene 2001'di. O dönem bu albümle büyük olay yaratmıştı ve kısa sürede albümün Silahsız Kuvvet adı altında rap yapan; DJ Mic Check'e ait olduğu ortaya çıktı. Albümün gayesi belliydi. Tamamen diss amaçlı yapılmıştı. Pesimist EP için; DJ Mic Check'in rap piyasasıyla hesaplaşma albümü de diyebiliriz. Sanatçı; Silahsız Kuvvet ismini kirletmeden birilerine bir şeyler söylemek istemişti. Gerçekten gizli kalmak istedi mi bilinmez. Ama o dönem piyasada farklı isimlerle dolaşan USA kökenli rap artistlerine özendiğini düşünüyorum. Farklı bir adla, farklı bir müzik yapmak gibi...Mesela oldskool grup; Ultramagnetic MC's'in elemanı Kool Keith bu durum için en iyi örnektir. Sanatçı; oldchool kimliğinin bozulmasını istemedi. O isim orada öyle kalsın istedi. Birçok isimle çıkıp, alakasız albümler yaptı. Underground hiphopı ilginç albümleriyle domine etti. Yaptığı her albüm; modern hiphopın ilginç örneklerinin arasındaki yerini aldı. Hatta bunlardan en önemlisi olan; Dr. Octagon ismi Kool Keith isminin bile önüne geçmiştir...

Pesimist EP; yayınlandığı döneme kadar yapılmış en sert albümdü. Zorlama brütal bir vokale rağmen; newyork stili hardcore beat yapısıyla; NY-Style sevenleri mest eden bir çalışma olmuştu. Dikkatli dinleyiciler belki farketmiştir. Albümde; "2 tam-bir yarım" şeklinde bir loop yapısı vardır. Bu yapı ile Mobb Deep'in Hell On Earth'ünün beat yapısı aynıdır. Fakat Queens'in babalarının bu albümündeki kickler biraz daha sert, Pesimist EP'de kickler ise daha yumuşaktır. İki albüm için de şunu söyleyebiliriz; Dinlediğinizde tüm parçalar farklıdır. Fakat incelerseniz; tüm parçalardaki kick yapısı neredeyse aynıdır. Esinlenme durumu biraz abartılmış galiba??? 

Editörün Notu: 4,5

Islamic Force - Mesaj (1999)

90'ların hemen başında kurulan grup, daha sonra kadrosunda ciddi bir değişikliğe gitti. Yeni kadro; Boe B.,DJ Derezon, Nellie, DJ Taner'den oluşmaktaydı. Şimdilerde popüler olan Killa Hakan ise; bu albümde misafir sanatçı olarak yer alıyor.

Mesaj albümü için ne söylesem eksik kalır. Turkish Hiphop akımının en büyük başyapıtlarından biri...

Editörün Notu: 5+

Şifre: Islamic Force grubunun vefat eden, kurucu üyesi?

Islamic Force - Mesaj

Fuat - Hassickdir? 2 (2001)

Fuat'ın 2001 tarihli olay albümü. Yalnız; olay yaratan değil, olay! Özellikle; Yeraltında Ayna Var adlı parça ile meslektaşlarına ağır ithamlarda bulunan Fuat'a en sert cevap Fresh B'den gelmişti. Gereken Cevap adı altında gelen yanıt; hiç de beklendiği gibi yumuşak olmamıştı. Sultana ise muhattap olmamıştı. Bir sanatçı; başka bir sanatçıya şarkı adı altında "KALT-ANA" diye hitap ediyor. Anlaması gerçekten zor. 

Albümdeki özel ilgi gerektiren parçalar; Özel Piyade, Panzere Yok Başka Çare, Perforasyoncu. Konuk artist; Sırtlan bile Fuat'ın havasında etkilenip; oldukça sert liriklere imza atmış. Fakat nedense, sonradan tarzında ciddi değişiklik yaptı. 

Editörün Notu: 3

Şifre: Fuat'ın, 'Yeraltına Ayna Var' şarkısına hitaben yapılmış Fresh B. parçasının adı nedir?

Fuat - Hassickdir? 2

Susturucu - Demolar (1998)

Duke, Baron ve Tetik'ten oluşan izmirin meşhur underground grubu. Özellikle 2000 öncesi aktif olan grup; Yeraltı Operasyonu'na katıldıktan sonra dağıldı. Grubun ilk dönem demolarına West Coast/Hardcore-G üslubu hakim. Yer yer oriental melodilere yer veren Susturucu; sonraları hardcore tarzından vazgeçip daha soft bir stile kaydı. Bu son dönem parçaları daha özgün bir stile sahiptir.

Grubun İzmir underground piyasasının gönlüne nasıl taht kurduğunu bilenler bilir. Bilmeyenler için eski jamlerden bir video kaydı: 

 

Şifre: Susturucu'nun bir üyesi?

Susturucu - Demolar

İnceefe - Anılar Single (2002)

Cartel'den Abdurrahman İnceefe yani Çelik Bilek Apo; piyasaya İnceefe adıyla döndü. Kimilerine bu çok iyi bir dönüştü, kimilerine göre vasat. Featuring performanslarında İntikam'ın eski üyesi Harun ve Kuzey Almanya'dan Sihir var.

Editörün Notu: 2

Şifre: İnceefe'nin de yer aldığı efsanevi Türkçe Rap grubu?

İnceefe - Anılar Single

Sagopa Kajmer - Pesimist EP 2 (2002)

Sagopa Kajmer'in Pesimist serisinin ikinci çalışması. Albümde çok ciddi bir skit desteği var. Sözkonusu destek; Türk Sinemasının en büyük başyapıtlarından biri olan Gemide'den olunca; dinleyenlerin bünyesindeki etki de çok farklı oluyor elbette...

Editörün Notu: 3,5

Şifre: Sagopa Kajmer'in, bu 2. EP'sinde yeralan çoğu parçada faydalandığı filmin ismi nedir?

Sagopa Kajmer - Pesimist EP 2

Fuat - Hassickdir?! (1999)

Fuat'ın artık bir fenomene dönüşmüş ilk albümü. Şimdiki yaşamına ve yaptıklarına bakılacak olursa; sanki başka bir bedenden çıkmış izlenimi veren bir çalışma. Albümü; klasikler statüsüne taşıyan iki unsur var. Bunlardan biri Fuat'ın inanılmaz lirikleri. Vakti zamanında bir parti çıkışında bu tuhaf sözleri nasıl yazıyorsun diye sorduklarında; gelen cevap beklenilenden farklı değildi. Ama şimdi bu cevabı buraya yazmanın alemi yok.

2000 yılında organik dolaşıma giren ürünleri içinde en konuşulanı Kökle! parçasıydı. Bu parça; net bir şekilde Cartel'e sataşan bir şarkıydı. Fuat gibi yeni çıkış yapan, underground bir rapperın böyle bir sataşma da bulunması abes değil. Cartel'e sataşması bu albümde kimilerini rahatsız etse de; rap müzik içinde freestyle'dan doğan battle ruhuyla alakalı bir mevzu olduğu için üzerinde durulmadı.

Özellikle; 1997 yılından sonra USA-underground hiphop grupları klasik Amerikan Hiphop'ını evrimleştirmeyi hızlandırdılar. Bu dönem çıkan bazı albümler Indie Hiphop'ın kilometretaşı olarak kabul edilirler. Mesela ilk aklıma gelen çalışma Company Flow'un Funcrusher Plus'ıdır. Bu çalışmaların rap kitlesi üzerinde verdiği olumlu sonuçlar ile hiphop müzik o saf halinden uzaklaşarak günümüzdeki yeni türevlerini oluşturdu. İşte bunlardan biri de Abstract Hiphop denilen stildir. Daha önce bilgisi olmayanlar için bu türün ana özelliklerini belirtmekte fayda var.

-Melodik değildir, beat temeline dayanır.

-Looplar düzensiz ilerler. Yani aritmik bir beat stili vardır.

-Yoğun bir rap anlatımı vardır.

Yani rap dinleyicisini her yönden kısıtlayan bir türden bahsediyoruz. Burada melodi kısıtlı, klasik türlerdeki düzgün vuran ritmler yok. Ve bol bol rap var. Bu türle; klasik; kafa sallayarak rap dinleme modu yerle bir edildi. Çünkü asıl amaç rapper'ın kendini daha iyi ifade edebilmesi. Beat ve melodinin esiri olmak yerine elimizdeki tek opsiyon olan sözlere yoğunlaşmalıyız. Bu durumda bütün iş rapperın kendisine düşüyor. Ve sanatçı ne kadar iyi sözler yazar ve bunu ne kadar iyi söylerse; o zaman kendini dinletebiliyor. Şüphesiz çok risk taşıyan, mc'nin kendi egosunu tatmin ettiği bir hiphop üslubu. Bu türün en güzel örneklerinden biri olarak Aesop Rock'ın Float ve Dose One'ın Hemispheres albümleri verilebilir. Hatta 2002 yılından önce Aesop Rock için rap dünyasının gelmiş geçmiş en iyi rap şairlerinden biri deniliyordu...

Bu kadar anlatımdan sonra Fuat'ın bu ilk albümü için ikinci unsurdan bahsedebiliriz. Albümde çok iyi bir abstract-style mevcut. Albümün prodüktörleri '99 yılı için yeni olan bu akımı iyi analiz etmişler. Çoğu parçada bu; aritmik loop tekniği başarıyla uygulanmış.

Fakat işin ilginç kısmı Fuat, bu albüm için Hardcore-West Coast stili demektedir. Albümün hardcore bir tarzı olduğu kesin, ama West ile hiçbir bağlantısı yok. Beatlerini yazan arkadaşlar keşke yapmaya çalıştıkları şeyle ilgili Fuat'a da birkaç şey anlatsalardı...

Editörün Notu: 5+

Şifre: Hassickdir albümünün olay yaratan çıkış parçası?

Fuat - Hassickdir (1999)

Sirr G - Senin Değerlerin...EP (2003)

İzmir'in eski gruplarından Hücre 35 1/2'un solistlerinden Ulaş'ın Sirr G adıyla yayınladığı ilginç bir EP.

Albümde Hücre'nin meşhur parçası Vazgeç Çocuk orijinal versiyonuyla yeralıyor. Talib Kweli & DJ Hi-Tek'in Train Of Thought albümünü sevenler bu albümden ziyadesiyle keyif alacaktırlar. Ulaş; bazı parçalarda detone ve ritm sorunları yaşasa da vasatın üzerinde bir albüm kotarmış.

Editörün Notu: 3,5

Şifre: Albümde yeralan, Hücre 35 Buçuk'un da söylediği trackin ismi nedir?

Sirr G - Senin Değerlerin...EP

Erci E. - Sohbet (1997)

Cartel üyelerinden ilk ses Erci E.'den gelmişti. 97'deki Sohbet albümüyle. Açıkçası pek de beklediğimiz gibi bir albüm olmadı. Aşk-Meşk olaylarıyla kafayı bozmuş bir funkyhiphop ile karşılaştık. Oysa Cartel'deki Türksün ayarında bir şeyler bekliyorduk. 

Albümün en iyi parçası Sesini Kesme. Zaten 2.klip bu parçaya çekildi. Bu albümde de; Karakan'ın Al Sana Karakan albümünde olduğu gibi ciddi bir prodüksiyon hatası yapılmıştır. Bu albüm çıktığında yaza yeni girilmişti ve Partiye Devam klibi TV'lerde dönmeye başlamıştı. Böyle bir klibin Cartel'den Erci E.'ye ait olduğuna inanamamıştık. Şarkının kendisinden ziyade klibin şeklinde sorun var, orası kesin! Hatta; o yaz döneminde single parçası Bin Arabama olsaydı; albüm tüm yaza damgasını vururdu. Bu albümün harcanmış şarkılarından biridir. Sonra Erci E. nasıl bir taklaya getirildiğini anlayıp bu parçayı harcatmak istemedi ve son albümünde remixledi, hatta klip bile çekti. Fakat ilk versiyonla kıyaslanmayacak derecede sevimsiz bir hale getirilmişti. Bu iki versiyonu dinleyenler, bahsedilen farkı anlayacaklardır. Albümün gizli cevherinden bahsetmeden yazıyı bitirmek olmaz. 

 

Oldschool babalardan, Erci E.'nin kankası Bektaş'ın featuring yaptığı Sohbet parçası da unutulmazdır. Sonraları bu ikili bir olay yüzünden birbirleriyle görüşmeyi kestiler. Keşke Bektaş ile Erci E. arkadaşlıklarını bitirmeyip, böyle güzel parçalar yapmaya devam etselerdi. Keşke...

Editörün Notu: 3,5

Şifre: Erci E'nin Sohbet albümünün ilk videoklibinin çekildiği şarkı?

Erci E. - Sohbet

Sert Müslümanlar - Dikkat Dikkat (1995)

Almanya'nın Fürth şehrinden oldschool bir Türkçe Rap grubu. Grup üyeleri; Recayi aka 9 Canlı, Edip G., İlker, Deniz, Nefret-Z. Tarz için East Coast-Gangsta diyebilirim. Hatta G-tarzının en iyi icra eden gruplardan biri dersek yanlış olmaz. Parçalarında genellikle; çeteleri, nazileri ve katliamlarını, sokak yaşamını ve kendi islami düşüncelerini anlatıyorlar.

Grubu öne çıkaran ana unsurlar; güçlü hardcore beat yapısı ve sert gangsta stili. Fakat üzerlerine giydikleri İslami elbise; ekibin üstüne ekstra bir yük olarak biniyor. Buna mukabil yaptıkları Dağ Gibi Türkiye gibi parçalardaki; ırkçı-faşizan lirikler veya savundukları İslami görüşle çelişen parçalar ekibi tuhaf bir duruma düşürüyor. Bu durum için gülünç diyebiliriz mesela. Tüm bu gülünç duruma ana vokaldeki Recayi'nin R'leri söyleyememesi de tuz biber oluyor. İşte bu dezavantajlar grubun adı geçtiğinde kötü bir baseline oluşturuyor.

Albümde Dikkat Dikkat! parçasının ilk hali mevcut. Grup bu parçanın looplarını editleyerek, 1998'deki Ay-Yıldız Yıkılmayacak albümlerinde de yayınlamıştı.

Albümde Edip G.'nin öne çıktığı Kafam Ruh Gibi anlatım tekniğiyle dikkat çekiyor. Boşu Boşuna, Bilmece Bulmaca adlı parçalar da yine aynı sert g stiline sahip. Recayi'nin Freestyle'da sert diline hakim olamadığını görüyoruz. Görüldüğü gibi grup adının hakkını veriyor. R'leri saymazsak tabii...

Editörün Notu: 4

Şifre: Sert Müslümanlar'ın Dikkat Dikkat'den sonra yayınladığı 2. albüm?

Sert Müslümanlar - Dikkat Dikkat

Yeraltı Operasyonu (1999)

Türkçe Rap'i esas olarak 3 döneme ayırmak gerekir.

-1990-1995 dönemi: Bu dönemi; Islamic Force, Karakan, Mic Force gibi ekipler forse etmiştir.

-1995 Cartel dönemi: Rapin Türkiye'ye ithal olduğu dönem. Cartel; herkesin yüreğine işlemiştir. Bu dönemi zaten Cartel başlığında bilahare anlatacağız.

-1997-2000 dönemi: Cartel sonrası bekleyişte; önce Erci E., sonra Karakan albümleri geldi. İkisi de hayalkırıklığı yarattı. Bunların sebepleri de ayrı bir başlık konusu.

1997 yani Karakan sonrası dönemde Türkçe Rap adeta öldü. Bunun sebebi yapımcı firmaların bu müzik türünden umutlarını kesmesiydi. Haksız da değillerdi. Karakan gibi bayrak taşıyan bir grup bile 30.000 rakamında kalıyorsa; dünkü gençlerin, amatörlerin müziğine yatırım yapılır mıydı?! Cevap; hayır. Zaten 1995, Cartel öncesi dönemde Karakan'ın menajeri* birkaç demoyla müzik firmalarının kapısın aşındırmış ve "satmaz!" yanıtını almıştı. Devamında Cartel tokat gibi bir cevap vermişti. Ama bir farkla; arkasında Mercury Records vardı.

Yeraltı Operasyonu; jamlerde adını duyuran, hayran kitlesi kazanan amatör grupları profesyonel yapan bir toplama albümdür. Bu dönemden sonra Türkçe Rap'in yönü değişti. Ceza, Sagopa Kajmer, Fuchs gibi adamlar müzik sektörünü ciddi şekilde etkilediler. Belki bu albüm çıkmasa da bu adamlar meşhur olurdu ama o süreç biraz daha uzun ve sancılı olurdu. Bu yönden bu albümü; Türkçe Rap'in kilometretaşlarından biri olarak kabul etmek lazım.

Albüm geneline çok tatlı bir amatör hava hakim. Her parça toplamaya ayrı bir renk katmış. Nefret, Silahsız Kuvvet ve Yener ilk dönem demotapelerindeki parçalarla katılıyorlar. Özellikle Yener'in Liseli Genç ve Töre parçaları, bu albümün en iyi çalışmalarıdır.

Susturucu ilk dönem Hardcore-G tarzının aksine değişik bir Gangsta stiliyle albüme katıldı. O dönem pek ilgi çekmedi ama zaman ilerledikçe bu parçalar da klasikler arasında sayılmaya başladı.

Silahsız Kuvvet ise albümün en zayıf halkasıydı. Gerek zayıf beat ve sound yapısı, gerek vasat rap perfomansıyla. Fakat buna rağmen onun türkülerden kes-yapıştır şeklinde yaptığı yavan sample tekniği 3-4 yıl boyunca amatör gruplar tarafından taklit edildi. Sonrasında bu şekilde yapılan samplingin hoş olmadığı kitlelerce onaylandı ve terkedildi. Yakın dönemde de türkülerden pasaj alınıyor fakat bu çok daha estetik bir biçimde yapılıyor. Türkülere karşı değiliz. Fakat melodi üstüne, tek bir kick döşeyip, scratch ile süsleyerek yapılan bir çalışmaya saygı duymamız beklenmesin.

Albümün prodüktörü Turbo'nun, Jemy ile birlikte kurduğu Statik grubu ise; Lanet Şehir İstanbul adlı parçayı seslendiriyor. Bu şarkı ekibin yaptığı tek güzel şarkıdır.

Almanya'dan Ses grubu ise; Bir Ses, Bir Yumruk ile ciddi şekilde dikkat çekti. Buna karşın; tüm beklentilere rağmen albüm çıkaramadı ve dağıldı.

Son söz albüm kapağı için. Turbo; Türkçe rap'in en iyi albüm kapağına imzasına atmış...

Editörün Notu: 4

Şifre: Yeraltı Operasyonu'nun prodüktörü?

Various - Yeraltı Operasyonu

Uçan Silahlar - Demo (1997)

Uçan Silahlar grubu bundan 2-3 yıl önceye kadar kitlelerce bilinmiyordu. Yıllardır arşivlerde paslanan demolardan birkaç parça bir anda su yüzüne çıktı. Grubun bazı şarkıları Ceza'nın adıyla yayınlanıyor. Lakin durum biraz farklı.

Bakırköy tarafından Dr. Fuchs ve Drop'tan oluşan Uçan Silahlar; 1996-1998 döneminin en aktif ekiplerinden biridir. O dönem jamlerde en çok boy gösteren, demolar yayınlayan, sert sözleriyle; undergroundda G-style'ı forse eden bir ekipti. O dönem yayınladıkları bazı demolarda Karakan'a sert mesajlar gönderiyorlardı.

Doksanların 4. çeyreğinde İstanbul'daki underground hiphop camiasının kenetlenmesi neticesinde rap, graffiti ve breakdance gibi alanlarda faaliyet gösteren gruplarda bazı değişiklikler oldu. Eleman değişiklikleri, yeni grupların kurulması veya ortak çalışmalar yapıldı. İşte bu dönemin kritik olaylarından biri de Uçan Silahlar'dan Fuchs ve Ceza'nın ortak çalışmalar yapmaya karar vermesidir. Sonrasında Drop bazı özel sebepler yüzünden gruptan ayrıld ve Türkçe rap'e yön verecek Nefret grubu kuruldu. Ve o günden bugüne tam 12 sene geçti...

Uçan Silahlar: Piç Şehir

Uçan Silahlar - Piç Şehir by Glasscow on Mixcloud

Islamic Force - The Whole World Is Your Home (1993)

Boe B ve DJ Cut'em T.'den oluşan Islamic Force'un ikinci 12''lik vinilinin çıkışı yılı 1993'tür. Grup; için hiphop müziği Türk stiline modifiye eden -yani Turkish Hiphop akımını başlatan- ekip diyebiliriz. Zaten bu çalışmaların hemen arkasından da ilk Türkçe Rap parçası; Bir Yabancının Hayatı geldi. Albümü; seksenlerin klasik türü funk öğeli oldschool hiphop ile Türk motiflerinin füzyonu şeklinde özetleyebiliriz. İkili; uzun süre İngilizce sözlü rap yaptıktan sonra kadrosunu takviye edip efsanevi Mesaj albümünü çıkarmıştı...

Editörün Notu: 4

Islamic Force: The Whole World Is Yours (Boomin' Stereo Cut):

Islamic Force - The Whole World Is Your Home (Boomin' Stereo Cut) by Glasscow on Mixcloud

Aziza A. - Es Ist Zeit (1997)

Aziza A'nın bu ilk albümü Oriental Hiphop tag'iyle yayınlandı. Şüphesiz gereksiz bir kavram. Altyapılar vasatın altında...

Editörün Notu: 2,5

Cartel - Remixes [Maxi Single] (1995)

Cartel'in meşhur albümünden hemen sonra çıkan remiks albümü. Albümdeki tüm editler birbirinden özenli ve kaliteli.


[Not: Albümün içinde, Cartel'in çıkarılması düşünen 2. albümünün çıkış parçası Cartel Geliyor!'da mevcuttur.]


Edit: Böylesine muhteşem bir remix çalışmasına neden böyle yavan bir kritikle, es geçmişim bilmiyorum. Tekrar gözden geçirelim. 


Bu albüm, Cartel'in efsanevi debut albümü buz gibi olunca çıkarıldı. Galiba firma, Cartel'in isminin hafızalardan silinmemesi için böyle bir remix albümü hazırlattırdı. Açıkçası bu albümün hazırlandığından Cartel üyelerinin bile haberlerinin olmadığını düşünüyorum. Remiksleri yapanların Cartel ile uzaktan yakından alakası yok çünkü!
  
Buna rağmen, albümü yayınlayan firma, majör label olduğu için bu remiks çalışmasında çok titiz davranmış. Albümde, Sound Terrorists'in editlediği "Türkiye'95 Mix"i ve Neil Sparkles'ın "Achtung Sufi Mix"i dikkat çekiyor. "Ich Schwöre Alter Lan Mix" ise; bir turntablism çalışması. Sene 1995, daha turntablism emekleme aşamasında ve Cartel'in remiks albümünde böyle bir parça var. Titiz demeyelim de ne diyelim. Son 7-8 yıldır bu müzik türü başlı başına bir hayran kitlesi oluşturdu. Acaba o dönem bu albüm Türk hiphop dinleyicisine ağır gelmiş olabilir mi? Büyük ihtimal ağır gelmiştir. Biraz fazla inovatif çünkü. Daha 10 yıl önce abstract hiphop gibi bir türe burun kıvıranlar, şimdi bu sanatçıların albümlerini taklit etmeye çalışmıyorlar mı?


Albümün en zayıf halkası; "Killa Vokal Mix". Bariz bir şekilde Enter the Wu-Tang albümünün etkisi altında kalınmış bir şarkı. Arkadan gelen konuşma bile Shaolin Style olmuş:) 1995'te nasıl Türkiye'de Cartel fırtınası estiyse; 1993'te de Wu-Tang Amerika'yı yakıp yıkmıştı. Etkilenme olması normal. Demek ki; prodüktörler yediririz diye düşünmüşler. Albümün kesinlikle en kötü, en gereksiz parçası. Bembeyaz bir örtüye kömürlü elleri sürmekten farksız bu.

Editörün Notu: 4,5

Azra - Azrabesk EP (2002)

Özellikle Fuat'ın Hassickdir 2 albümünden sonra adı daha çok duyulmaya başlamış bir isimdir Azra. Yeniler Eko Fresh ile birlikte çıkardığı albümü hatırlayacaklardır. Bu EP'de Damla Damla, Sokaklar, Batsın Bu Dünya gibi sevilen parçaları mevcut.

Editörün Notu: 3,5

Karakan - Defol Dazlak [Maxi Single] (1994)

Jamlerde marş gibi ezbere söylenen Defol Dazlak parçası için hazırlanmış bir Maxi Single. Bu parça Karakan'ın genel stiline aykırı bir üslup içeriyor. Grup, bu parçayı Al Sana Karakan albümüne koymak konusunda, epey kararsız kalmıştı...

Editörün Notu: 3,5

DJ Boulevard Bou - Türkçe Rap Mixtape (1999)

Bulvar Bülent'ten 1999 tarihli bir mixtape. Albümde dikkat çeken parça No Remorze'dan tanıdığımız hardcore rapper Crack'in Azgın Azrail'i. Bunun haricinde Unutulmuş Generation'ın da style olarak farklı bir noktada durduğu söylenebilir. Flying Steps'ten Coşkun ise Tuff Kid adıyla turntable performansı sergilemiş, aynı parçada eşlik eden -adını hiç duymadığımız- DJ Ace ise; freestyle yapmak için uğraşırken saçmalamış.

Editörün Notu: 3

Şifre: Soru basit olmuş. Okuyucularımıza yakışacak kalitede bir soru soralım:)

Bazı sanatçılar yenilikleri seviyorlar, üretmeyi de. Ama kendilerinin hiphop kültürüne mal olmuş bir adı var ise; bu durumda o isim adı altında deneylere girişmektense; yeni bir isim bulup, o şekilde çalışmalar yapmayı daha uygun buluyorlar.

Bu furyanın patladığı seneler tam milenyum dönemlerine denk gelir. O dönemde çıkan aykırı hiphop çalışmaları o kadar çok müzisyeni etkiledi ki; başka türü icra eden müzisyenler bile farklı isimlerle farklı alter egolar yaratıp, şarkılar yapmaya, gruplar kurmaya bile başladılar. Benim aklıma gelen en güzel örnek Sneaker Pimps'ten Chris Corner'ın IAMX'idir.

O dönemde en güzel tricklerden birini de Lootpack'in prodüktörü Mad Lib yapmıştı. "Come on Feet" adlı meşhur parçasıyla önce indie boardları sonra mainstream boardları sallamıştı. Mavzubahis isim; hiphopsevenlerin illa ki bileceği bir isim: Quasimoto'ydu.

Hiphop müziğe asıl girişi 3rd Bass'in meşhur Cactus Album'üyle olmuştur. Bu albümdeki bir parçayı hem yazmış,hem de vokallerine imza atmıştır. Aradan çok uzun yıllar sonra geçtikten sonra yeni grubuyla dönüp, dönemin önemli çalışmalarından "Black Bastards"ı yayınlamıştır.

İşte ne olduysa; bahsettiğimiz bu 2000-2001 yılları arasındaki kırılma döneminde oldu ve çok farklı adlarla şarkılar yapmaya başladı. Temelde Long Island hiphop kültürünü alan sanatçının stiline aslında East coast dersek; yanlış olmaz.

Pure East stilini yer yer modern hiphopla sentezleyerek ortaya enfes çalışmalar çıkardı. 99 senesindeki albümü küçük bir hiphop başyapıtıdır. Bu farklı adlar, farklı sound sürerkekn; günün birinde yepyeni bir grup fikri doğdu. Bu fikre eşlik eden arkadaşı da mahlas kullanma konusunda en az kendisi kadar israfkar biriydi:)

2004 senesinde bu albüm için stüdyoya girdiklerinde ne düşünüyorlardı. Modern zamanların hiphop başyapıtlarından birine imza atacaklarını hiç düşünmüşler miydi acaba?

İşte bu iki dahinin kurduğu grubu soruyoruz rar şifresi olarak...

(Not: Albümde ek olarak DJ Bou'nun Eski Okul adlı tracki de bulunmaktadır)  

DJ Boulevard Bou - Türkçe Rap Mixtape

Rapor 2 - Sonun Geldi! (1998)

Hedef 12'den DJ Maho B, yanına Ozzy'yi alıp, Rapor 2 adıyla bu albümü çıkardığında sene 1998'di. Albümün çıktığı dönem Türkçe Rap bitik bir durumdaydı. Bunun sebebi Karakan'ın albümünün 30.000 satarak Neşe Müzik'i batırma noktasına getirmesiydi. Özellikle Karakan olayından sonra major labellar bu müzik türünden ümitlerini tamamen kesmişlerdi. O dönem albüm çıkarma kararı alan Zihni Music; tercihini bu ikiliden yana kullandı. Zihni Müzik'in çıkardığı bu ilk albüm, firmaya cesaretinin karşılığını verdi ve albüm 100.000'e yakın kopya sattı. Bir indie label için nefis bir satış ortalamasıdır bu. Zihni'nin bu tercihi KOD, Hammer Müzik gibi firmaları da etkilemiştir. Özellikle rock ağırlıklı albümler yayınlayan Hammer firmasının rape odaklanması, firma yetkililerinin öngörüsü ve inancıdır. Fakat bunda asıl etki Zihni'nin cesareti ve düzgün PR'ı oldu tabii ki. Çünkü, o dönem Zihni; yağlı kağıda Rapor 2 posterleri, stickerlerı bastırıp işi çok sıkı tutmuş, albüm için klip bile çekmişti.

 

Albümde tuhaf bir lezzet var. Kötü veya iyi demekten mümkün değil. Albüm tatlı bir eleştiri içeren Intro ile başlıyor. Ardından ilk single Rapor 2 geliyor. Popüler, Çiz, Söyle Türkiye Nereye dikkat çekici parçalar. Bu albümün fiks dedikodusu ise; Gel Bebek (Beatbox Version)'daki ritimkutusu melodisinin doğal ses olmadığıdır. Beatbox sample olmamalıydı...

Editörün Notu: 3,5

Fuat - Bonobo1Panzer (2002)

O her nekadar 1993'ten beri rap yağtığını iddia etse de; Fuat'ın ilk duyulmaya başlaması 1999 yılına rastlar. Biz de referans olarak bu tarihi kabul ederiz. Türkçe Rap'e damga vurmuş, abstract-style albümü Hassickdir?'den sonraki albümleri hiçbir zaman o tadı vermedi. Bu albüm hariç...

Editörün Notu: 4,5

Kara Öfke - Kara Öfke (1999)

İzmirli rap üçlüsü. 1999 yılında bu albümü çıkardıklarında, kimse tarafından bilinmiyorlardı. Çok ilginç bir rap stiline sahipler. Sözleri heceleyerek, kicklere senkronize olmaya çalışıyorlar ama bu bir süre sonra dinleyiciyi yoruyor. A yüzünün giriş parçası; Kara Öfke, B yüzünün giriş parçası; Öfkem Geliyor dikkat çekiyor...

Editörün Notu: 2

Asya Sentez - Toplama Kampı (2000)

Ceza ve Mic Check'in prematüre bebeği. Nefret'in dağılmasına dolaylı olarak sebep olmuştur...
Albümün giriş parçası Toplama Kampı ve Kalbim Reosta'nın ilk versiyonu dikkat çekiyor.

Editörün Notu: 3

Hedef 12 - Tam İsabet (1996)

Bursalı grup; DJ Maho B., Hell M. ve Tex'ten oluşuyor. Albüm kaydı Bursa'da bir radyoda kaçak şekilde yapılmış. 

Albüm geneline çalıntı beatler, çalıntı melodiler hüküm sürmekte. Tupac Shakur'un bir parçasını alıp, biraz süsleyerek parça yapmak ne kadar doğru acaba?! Diğerlerinin örneğini vermeye zaten lüzum yok. Gençlik hatası diyelim...

Albümün güzel bir introsu var. Arkasından gelen Kendine Gel, Kendini Bil gayet iyi bir parça. Bunun dışında Doğanın Yeşili de dikkat çekiyor. Ve kesinlikle albümün en nefis parçası; Metropol. Üç Hürel'in bir parçasının gitar rifflerinin üzerine inşa edilmiş kaliteli bir parça. Doksanların harcanmış Türkçe Rap şarkılarından biridir...

Editörün Notu: 3

Şifre: Hedef 12'nin bu ilk albümünde, askerde olduğu için yeralmayan elemanı?

Hedef 12 - Tam İsabet

Peter Maffay & Cartel - Maffay'la Cartel (1999)

1999'da Cartel'in yeniden toplanacağı haberleri yayılmaya başlamıştı. Fakat yeni ekipte kimlerin olduğu belli değildi. Sonunda beklenen oldu ve Cartel'in yeni kadrosu, bir single albüm çıkardı.

Bu yeni ekibin öncülüğünü Erci E. yapıyor. Kadroda Capman Hakan, Ozan Sinan ve en önemlisi; Bektaş var. Almanyalı ünlü müzisyen Peter Maffay ise crossovera featuringi ile destek vermiş. Açıkçası; yeni ekipte Karakan ve DCP'yi göremeyince hayal kırıklığına uğramıştık. Fakat parça; gerek beat ve melodi yapısıyla, gerek rhyme ve rap perfomansıyla takdiri hakediyor. Albümün en iyi parçası ise; Club Edit.

Editörün Notu: 4



Şifre: Daha önce Erci E.'nin Sohbet albümündeki düetlerinden tanıdığımız, yeni dönem Cartel üyesi?
 

Peter Maffay & Cartel - Maffay'la Cartel

Orhan'ca - Gazlayalım (1998)

Sert Müslümanlar'ın desteklediği Orhan'ca'nın ilk ve tek albümü. Plak firması satması için 2.baskıda kapağı değiştirip, Sert Müslümanlar yaptı. Hatta albümün bu kapağıyla CD'sini bile bastı. Bir Türkçe Rap albümünün CD'sini basmak o dönem için gayet riskli ve cesur bir hareket. Demek ki bu albüme güvenmişler.

Orhan'ca genç yaşına rağmen sert bir vokal sağlamak için kendini çok hırpalamış. Ortaya çok tuhaf, zorlama bir vokal çıkmış. Bu albümün en iyi parçası Sert Müslümanlar'ın Vuran Kırana adlı meşhur battle'ı.

 

Editörün Notu: 2,5

Şifre: Bu albümde de yeralan meşhur Sert Müslümanlar parçası

Orhan'ca - Gazlayalım

Nefret, Yener, Statik, Ses - Vatan Single (2000)

Underground tayfanın kenetlendiği 98-99 yıllarının meyvesi olarak hazırlanan bu çalışma; efsane toplama albüm; Yeraltı Operasyonu'ndan hemen sonra çıkmıştır. O dönemin ünlü underground grupları vokalleri yapmış, altyapılarını ise; DJ Mic Check yazmıştır.

Vatan, 2000-2001 yılında, -küçük bir ücret mukabilinde- jamlerde elden dağıtılmıştı. Bu albüm; kopyalarla birlikte o dönem ciddi bir organik dolaşıma girmişti. Hatta bir söylentiye göre bandollü olarak çıkarılması bile düşünülmüştü. Şimdi, bugün, buradan bakılınca; "Vatan Single o kadar gerekli miydi?" diye ister istemez soruyor olabilirsiniz. O zaman bu parça tamamlandığında, belki de bütün mc'ler; "müthiş bir çalışma yaptık" diye düşünmüşlerdir. Akıllarının ucundan geçmiş miydi acaba; yıllar sonra Ceza'nın çıkıp, bu single'da yeraldığı için özür dileyeceği! Belki de popüler olmak için yapıldı, belki de gerçekten son dönemdeki terör olaylarından kaynaklanan yoğun milliyetçi hislerle yapıldı. Ne olursa olsun; rap dinlemeyenleri bile etkilemiş olan sıkı bir parçaydı...

Kitlelerce beğenilen bir albüm olsa da; fazla aceleyle kotarılmış bir albüm olduğu da aşikar. Vokallerdeki ciddi hatalar düzeltilebilirdi!

"Original Version"daki sample; Gülay'ın Cesaretin Var Mı Aşka? parçasından kesilmiş. Softmix'in müzikal iskeletini ise Metallica'nın meşhur şarkısındaki melodi oluşturuyor. French Mix ve Softmix single'ın başarılı çalışmaları.

Editörün Notu: 3,5

Şifre: Vatan (Softmix)'in sample'ının alındığı şarkı?

Nefret, Yener, Statik, Ses - Vatan Single

Ottoman Empire - 24 Ayar Altın (1998)

 

Şemsettin aka Sivas Kangalı ve Altın Çocuk'tan müteşekkil rap grubu. Bazı kaynaklarda Osmanlı İmparatorluğu diye de geçer. Grup; Newyork'ta yaşayan iki Türk'ten oluşuyor. Sound için pure East Coast diyebiliriz. Beatler çok başarılı olmasına rağmen lirikler vasatı aşamıyor. Buna mc'lerin tuhaf rapstili de eklenince albümü dinlemek zorlaşıyor.

Albümün nefis iki parçası var. bunlardan biri Bu Aşkım, diğeriyse Kızlar Hanımlar. Özellikle; Hanımlar Kızlar tek kelimeyle enfes. Eski zamanların en çok dinlenen parçalarından biri ise Hayat Bir Çile'ydi. Fakat bu şarkının her bünyeye hitap etmediği kesin.

Son olarak, albümdeki iki skit; Tavla Oyunu ve Korsan Bantçılar'a dikkat diyorum...

[Edit: Siberortamdan kaybolan albüm kapağını yıllar sonra tekrar yayınlıyoruz]

Editörün Notu: 3

Mastika - Alt Tabaka (1998)

Yine Almanya'da çıkan bir Türkçe sözlü rap albümü. Grup Peyk ve Maskara'dan oluşuyor. Genel olarak iyi bir G-style içerdiğini söylemek mümkün. Albümdeki mesaj vermeyi amaçlayan ilginç parçalar da bulunuyor.

Çok fazla iyi parça var: Mastika, Hamsi Parti, Alt Tabaka, Deli Olacam en bilinen trackler. Bunlar gayet başarılı çalışmalar. Fakat gizli cevherler de var. Özellikle Nesiller albümün en iyi parçası. G-Style'a iyi ve farklı bir örnek. Vay Genç, Çözümlerde Felaket ise kulak kabartılması gereken diğer ilginç şarkılar.

Bu albümün en büyük handikapı; bazı parçalara featuring yapan Seyn rumuzlu bayan vokalin sesinin çok kötü ve detone olması. Bazı parçalar bu yüzden dinlenmez hale gelmiş. Birçok parçada bahsettiğimiz bayan vokalin olması albümün tüm kalitesini, cilasını yok etmiş. Yazık...

Editörün Notu: 3,5

Cribb 199 - No Panic! No Stress! (1996)

Eski albümlerden biri de Almanya'da yayınlanan No Panic, No Stress'tir. Albüm genel olarak; Almanca, Türkçe, Boşnakça rap ihtiva ediyor.  Funk, Blues, R&B, Hiphop gibi türleri Anadolu motiflerine diffüze eden ilginç bir sound ihtiva ediyor. Buna dayanarak; 1996 yılında çıkmış rap içeren bir Chillout/Lounge albümü dersek; herhalde yanlış olmaz. Albüm genelinde etnik ögeler içeren bir Lounge stili hakim çünkü. Döneminin ilerisinde, ilginç bir çalışma...

Editörün Notu: 4

King Size Terror - Ultimatum (1994)

Karakan'dan Alpertunga Köksal'ın Chill Fresh ve MC Lo ile kurduğu rap grubu. Karakan'ın işleriyle kıyaslanırsa; oldukça anlamsız ve gereksiz bir grup. Hardcore-Gangsta tarzı bir stil denenmiş. O dönem ne oldu bilmiyoruz ama Alper, belli ki; bu boşluğu KST ile değerlendirmek istemiş.

Bu albümü Karakan'ın ilk dönem demoları domine ediyor. Albümün en bilinen hiti Cehenneme Hoşgeldin'dir. Artık bunların çoğu herkes tarafından biliniyor. Bu albümde en iyi şarkılardan biri Mic Force'un parçası We Do It Solo. Mic Force'un kendi albümünde de mevcut olan parça buraya da alınarak jest yapılmış. No Return, End the Conflict ve Alper'in kardeşi Radical Hate'in eşlik ettiği Second Resort; albümdeki sıkı parçalar. Bunun dışında Al Sana Karakan adlı skit'i dikkatle dinlemenizi öneririm. Karakan'ın nasıl bir efsane olduğuna dair güzel bir ipucu veriyor.

Editörün Notu: 3,5

Sert Müslümanlar - Demolar

Sert Müslümanlar'ın diskografisinin başı; ta 1995'e uzanır. Türk dinleyicisi bu grubu hiçbir zaman sevemedi. Gerek şarkıları, gerek savundukları fikirler açısından...Fakat grup gizemini herzaman korudu. Ekibin frontman'i Recayi dışında diğer üyeler hep gerideydiler. Recai'nin gitmesiyle asıl grup dağıldı. Özdiyar Plakçılık'ın sahte Sert Müslümanları 2 albüm çıkardı. Falan filan...2008 yılında ekipten Edip G, İlker ve T.E.K., Nefret-Z tekrar toplanarak bir demotape yayınladılar. G-Style öksüz kalmamış...

Fuchs - Selam (2009)

Bakırköy piyasasının sağlam isimlerinden Fuchs'u aslında undergrounddan tanıyoruz. O dönem; Drop ile birlikte kurdukları grupla jamlerde boy gösterip, demolar yayınlıyorlardı. Sonrasında Fuchs'un U.Ç.S.'den Ceza ile kurduğu Nefret fenomeni...9 Sene içinde iki müzisyenin yollarını o kadar farklı çizdi ki; bu duruma eskiler bile şaşırıyor. 

Editörün Notu: 3,5

Şifre: Uçan Silahlar'ın bir elemanı?

Fuchs - Selam

Asiatic Warriors - Told Ya (1994)

A-Bomb, Azad, Combad, D-Flame'den oluşan Almanya orijinli rap grubu. Bu ekipten A-Bomb ve Combad Türktür. 2000 öncesi dönemdeki en bilinen parçası Savaş ile birlikte söyledikleri Life's a Fight'dı. Ayrıca Ses grubunun ilk parçaları da onların albümlerinde yayınlanmıştır. Artık dağılmış olan grubun, bu albümü; Almanca, İngilizce ve Türkçe sözlü rap ihtiva ediyor.

Editörün Notu: 3,5

Cinai Şebeke - Demolar

Grup Çelik Bilek Apo , M. Ali Aksoy, Babalu ve Olcay'dan oluşuyor. Cinai Şebeke'nin asıl adı Da Crime Posse'tu. Yani "suç örgütü". Bundan dolayı Cartel projesinde bu ismi aldıklarını düşünüyorum. Karakan gibi Cartel'i forse eden bir ekip değildi ama farklı bir tattı. Özellikle Cartel albümündeki Yetmedi Mi! parçası unutulmazdır. Cartel sonrası dönemde, bütünlüğünü devam ettiremeyen grup dağıldı. İlk dönem demolarından birini sunuyoruz...

Yener - Demolar

Yener Çevik; 2000 yılından önce jamlerdeki performanslarından ve demolarından undergroundda tanınıyordu. Asıl çıkışı 2000 yılındaki Yeraltı Operasyonu adlı compilation ile oldu. Bu albümdeki iki muhteşem parçası Töre ve Liseli Genç'le dikkat çekti. Fakat kendisi Ceza, Mic Check gibi mainstreame kayamadı. Hep undergroundda kaldı. Bu dönemde arabeskrap diye tuhaf bir tür icat etti. Yine de; bu title altında Çöktü Gece ve Çilekeş gibi iki güzel parçaya imza attı. Daha özenli parçalar yapıp, daha ciddi projelerde yeralırsa, daha iyi yerlere gelecektir. Son dönem demolardan bir derleme:

Şifre: Yener'in debut albümü?

Yener - Demolar

DJ Mahmut & Murat G - Garip Dünya (1997)

Bu ekibi aslında Volkan ve KMR ile birlikte çıkardıkları albümden biliyoruz. Daha doğrusu bilmiyoruz. Varsayıyoruz. Çünkü 1994'te çıkarıp, el atından dağıttıkları bu albüm kitlelerce hiç bilinmiyor. Bu ekipten Murat ve Mahmut'un, şimdilerde kapanan meşhur label KOD'dan çıkan bu albümü Türkçe Rap için çok büyük bir adım.

Özellikle funk, jazz sentezli beatlerin Murat'ın felsefik ve hümanist temalı derin lirikleriyle birleşmesi ortaya nefis bir albüm çıkarmıştı. Fakat albümün en büyük handikapı Murat G'nin bozuk türkçesiydi. Bu yönden bu albüm beklenen ilgiyi görmedi. Albümde ilgi çeken parçalar; Sevgi Dolu Günler, Garip Dünya, Kalleş, Nane ve  Stets Tun Sie Horen. Bunun dışında B. Bou'nun remixi, Torchman'ın Türkçe söylemesi hoştu. Ayrıca Stets Tun Sie Horen'daki beat-sample uyumuna dikkat.

Editörün Notu: 4,5

Steryo Cem - Demolar

Steryo Cem özellikle 2002 yılından sonra adını daha çok duyurdu. Farklı ses renginden dolayı dikkat çeken bir mc. Uzun zamandır piyasada olmasına rağmen hala yasal bir albüm çıkarmadı. Şimdiye kadar yayınlanmış demo parçalardan ortaya karışık...

Şifre: Steryo Cem'in featuringleriyle destek verdiği Sus albümünü çıkarna İzmirli hardcore rapper?

Steryo Cem - Demolar

Karakan - Demolar

Karakan grubu ilk olarak Kabus Kerim, Alper Aga ve Porno Ahmet'ten kurulmuştur. Özellikle doksanlı yılların başında, Almanya'daki rap kitlesi için büyük bir efsaneydi. Grubun en güzel beatlerini de beatmaker Ahmet yapmıştır. Cartel'in neredeyse tüm beatlerini yapan Ahmet Ölmezişçitürk sonraları gruptan ayrıldı. Grubun ilk dönemki demoları, sonraki dönemleri için önemli bir referans noktası oluşturuyor:

Şifre: Karakan grubunun bir elemanı? 

Karakan - Demolar (1993)